سدکس (Sedex) و ممیزی SMETA: ارتقای شفافیت و مسئولیت‌پذیری در زنجیره تأمین جهانی
نام انگلیسی نهاد/پلتفرم: Sedex (Supplier Ethical Data Exchange)
نام فارسی نهاد/پلتفرم: سدکس (بستر تبادل دادههای اخلاقی تأمینکنندگان)
نام ممیزی مرتبط: SMETA (Sedex Members Ethical Trade Audit)
نام فارسی ممیزی مرتبط: ممیزی تجارت اخلاقی اعضای سدکس (اسмета)
در دنیای تجارت جهانی امروز، مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و نهادهای نظارتی به طور فزاینده‌ای از شرکتها انتظار دارند که مسئولیت‌پذیری اجتماعی و اخلاقی را در سراسر زنجیره تأمین خود نشان دهند. سدکس (Sedex) به عنوان یکی از بزرگترین پلتفرم‌های همکاری برای اشتراکگذاری دادههای مسئولانه زنجیره تأمین، به کسب‌وکارها کمک میکند تا ریسک‌ها را مدیریت کرده، از افراد محافظت کنند و تأثیرات زیست‌محیطی مثبتی داشته باشند. ممیزی SMETA، که توسط Sedex توسعه یافته، یکی از پرکاربردترین قالب‌های ممیزی اخلاقی در جهان است و به ارزیابی عملکرد یک سایت کاری بر اساس استانداردهای کار، بهداشت و ایمنی، محیط زیست و اخلاق تجاری می‌پردازد.
مقدمه‌ای بر تجارت اخلاقی و مسئولیت‌پذیری در زنجیره تأمین
تجارت اخلاقی (Ethical Trade) به معنای آن است که خردهفروشان، برندها و تأمینکنندگان مسئولیت بهبود شرایط کاری افرادی را که کالاها و خدمات آن‌ها را تولید می‌کنند، بر عهده میگیرند. این شامل اطمینان از رعایت حقوق کارگران، شرایط کاری ایمن و منصفانه، و عدم آسیب به محیط زیست است.
اهمیت تجارت اخلاقی و مسئولیت‌پذیری در زنجیره تأمین از چندین جنبه قابل بررسی است:
حفاظت از حقوق کارگران: اطمینان از دستمزد منصفانه، ساعات کاری معقول، آزادی انجمن، و عدم وجود کار اجباری یا کار کودک.
بهبود شرایط کاری: فراهم کردن محیط کاری ایمن و بهداشتی برای کارگران.
مدیریت ریسک: کاهش ریسکهای مرتبط با شهرت برند، اختلالات زنجیره تأمین و عدم انطباق با قوانین.
افزایش شفافیت: ارائه دید واضح‌تری نسبت به عملکرد زنجیره تأمین به ذینفعان.
مزیت رقابتی: جلب اعتماد مصرف‌کنندگان و شرکای تجاری که به پایداری و اخلاق اهمیت می‌دهند.
انطباق با انتظارات بازار و مقررات: بسیاری از برندهای بزرگ و بازارهای بینالمللی، از تأمینکنندگان خود انتظار رعایت استانداردهای اخلاقی را دارند.
سدکس (Sedex) چیست؟
Sedex (مخفف Supplier Ethical Data Exchange) یک سازمان عضویت جهانی غیرانتفاعی است که در سال 2004 در بریتانیا تأسیس شد. Sedex یک پلتفرم آنلاین را اداره میکند که به اعضا (خریداران، تأمینکنندگان و ممیزان) اجازه می‌دهد تا دادههای مربوط به عملکرد اخلاقی و مسئولانه زنجیره تأمین خود را ذخیره، به اشتراک بگذارند و گزارش کنند.
اهداف اصلی Sedex عبارتند از:
تسهیل شفافیت: ایجاد یک مکان مرکزی برای به اشتراکگذاری اطلاعات در مورد شیوه‌های اخلاقی و پایدار.
کاهش تکرار ممیزی: با به اشتراکگذاری گزارش‌های ممیزی (مانند SMETA)، نیاز به ممیزیهای متعدد از سوی خریداران مختلف کاهش می‌یابد.
ترویج بهبود مستمر: کمک به تأمینکنندگان برای شناسایی حوزه‌های نیازمند بهبود و پیگیری پیشرفت آن‌ها.
توانمندسازی کسب‌وکارهای مسئولانه: ارائه ابزارها و منابعی برای کمک به شرکتها در مدیریت و بهبود عملکرد اخلاقی خود.
Sedex خود یک نهاد استانداردگذار یا ممیزی‌کننده نیست، بلکه یک پلتفرم برای به اشتراکگذاری اطلاعات و ترویج بهترین شیوه‌ها است. با این حال، Sedex متدولوژی ممیزی SMETA را توسعه داده و مالکیت آن را در اختیار دارد.
بر اساس وب‌سایت رسمی Sedex (sedex.com)، این پلتفرم به "شرکتها کمک میکند تا با چالش‌های پیچیده مدیریت دادههای اخلاقی زنجیره تأمین خود مقابله کنند و به بهبودهای معناداری در زندگی کارگران دست یابند."
انواع عضویت در Sedex:
Sedex معمولاً دو نوع عضویت اصلی دارد:
عضویت خریدار (Buyer Member / A Member): برای برندها، خردهفروشان و سایر سازمان‌هایی که کالاها و خدمات را از تأمینکنندگان خریداری می‌کنند. این اعضا از Sedex برای مشاهده و ارزیابی عملکرد اخلاقی تأمینکنندگان خود استفاده می‌کنند.
عضویت تأمینکننده (Supplier Member / B Member): برای کارخانه‌ها، تولیدکنندگان و سایر سازمان‌هایی که کالاها و خدمات را به خریداران عرضه می‌کنند. این اعضا از Sedex برای به اشتراکگذاری اطلاعات مربوط به عملکرد اخلاقی خود، از جمله نتایج ممیزی SMETA، با مشتریان خود استفاده می‌کنند.
همچنین ممکن است دسته‌بندی‌های دیگری مانند عضویت ممیز (Auditor Member) برای شرکت‌های ممیزی که ممیزیهای SMETA را انجام می‌دهند، وجود داشته باشد.
ممیزی SMETA چیست؟ (Sedex Members Ethical Trade Audit)
SMETA (Sedex Members Ethical Trade Audit) یکی از پرکاربردترین قالب‌های ممیزی اجتماعی و اخلاقی در جهان است. SMETA یک متدولوژی ممیزی است که مجموعه‌ای از بهترین شیوه‌ها را در تکنیک ممیزی اخلاقی گرد هم می‌آورد تا به ممیزان کمک کند ممیزیهای با کیفیت بالا را انجام دهند که طیف وسیعی از نیازهای مشتریان را پوشش دهد.
مهم است که بدانید:
SMETA یک استاندارد یا کد رفتاری نیست. SMETA یک متدولوژی ممیزی است که برای ارزیابی انطباق یک سایت با یک یا چند کد رفتاری موجود (مانند کد پایه ETI، کدهای رفتاری خاص مشتریان، یا قوانین محلی) طراحی شده است.
SMETA توسط Sedex توسعه یافته و مدیریت می‌شود.
ارکان (Pillars) اصلی SMETA:
ممیزی SMETA معمولاً بر اساس چهار "رکن" اصلی بنا شده است، اگرچه تمرکز اصلی و الزامی آن بر دو رکن اول است:
استانداردهای کار (Labour Standards):
این رکن الزامی است و بر اساس کد پایه ابتکار تجارت اخلاقی (Ethical Trading Initiative - ETI Base Code) و قوانین محلی است. شامل مواردی مانند:
کار اجباری ممنوع
آزادی انجمن و حق چانه‌زنی جمعی
شرایط کاری ایمن و بهداشتی
کار کودک ممنوع
پرداخت دستمزد امرار معاش (Living Wages)
ساعات کاری بیش از حد نباشد
عدم تبعیض
کار منظم ارائه شود
رفتار خشن یا غیرانسانی ممنوع
بهداشت و ایمنی (Health and Safety):
این رکن نیز الزامی است و شامل ارزیابی سیستم‌های مدیریت بهداشت و ایمنی، شناسایی خطرات، آموزش‌ها، تجهیزات حفاظت فردی و آمادگی در برابر شرایط اضطراری می‌شود.
محیط زیست (Environment):
این رکن در ابتدا اختیاری بود اما به طور فزاینده‌ای اهمیت پیدا کرده و در بسیاری از ممیزیهای SMETA (به ویژه ممیزی 4 رکنی) گنجانده می‌شود. شامل ارزیابی مدیریت زیست‌محیطی، مصرف منابع، مدیریت پسماند، و انطباق با قوانین زیست‌محیطی است.
ممیزی SMETA می‌تواند به صورت 2-Pillar (دو رکنی) فقط با تمرکز بر استانداردهای کار و بهداشت و ایمنی، یا 4-Pillar (چهار رکنی) با اضافه شدن محیط زیست و اخلاق تجاری انجام شود. انتخاب بین این دو بستگی به نیازهای مشتری (برند یا خرده‌فروش درخواست‌کننده ممیزی) دارد.
اخلاق تجاری (Business Ethics):
این رکن نیز در ممیزی 4-Pillar گنجانده می‌شود و به بررسی سیاست‌ها و رویه‌های شرکت در مورد جلوگیری از رشوه و فساد، شفافیت، و رفتار اخلاقی در کسب‌وکار می‌پردازد.
راهنمای بهترین شیوه‌ها در SMETA (Best Practice Guidance - BPG):
SMETA همراه با یک "راهنمای بهترین شیوه‌ها" (BPG) ارائه می‌شود که جزئیات بیشتری در مورد نحوه انجام ممیزی، معیارهای اندازه‌گیری و گزارش‌دهی ارائه می‌دهد.
فرآیند ممیزی SMETA
فرآیند ممیزی SMETA معمولاً شامل مراحل زیر است:
تکمیل پرسشنامه خودارزیابی (Self-Assessment Questionnaire - SAQ) توسط تأمینکننده:
قبل از ممیزی، از تأمینکننده خواسته می‌شود تا یک SAQ را در پلتفرم Sedex تکمیل کند. این پرسشنامه اطلاعات اولیه‌ای در مورد شیوه‌های کاری، سیستم‌های مدیریتی و انطباق با استانداردها در اختیار ممیز قرار می‌دهد.
برنامه‌ریزی ممیزی:
یک شرکت ممیزی معتبر و مورد تأیید (که اغلب عضو ممیز Sedex است و ممیزان آن برای انجام SMETA آموزش دیده‌اند) برای انجام ممیزی انتخاب می‌شود.
تاریخ و دامنه ممیزی (2 رکنی یا 4 رکنی) با تأمینکننده هماهنگ می‌شود.
ممیزی در محل (On-site Audit):
ممیز یا تیم ممیزی از سایت کاری بازدید میکند. این مرحله شامل موارد زیر است:
جلسه افتتاحیه: معرفی تیم ممیزی، توضیح اهداف و فرآیند ممیزی.
بررسی اسناد و سوابق: بررسی اسنادی مانند قراردادهای کاری، سوابق پرداخت دستمزد، سوابق ساعات کاری، مجوزها، سیاست‌ها، رویه‌ها، سوابق آموزشی و غیره.
بازدید از سایت: مشاهده فیزیکی شرایط کاری در بخش‌های مختلف کارخانه (تولید، انبارها، خوابگاه‌ها، غذاخوری و غیره) برای ارزیابی بهداشت، ایمنی و سایر جنبه‌ها.
مصاحبه با کارگران: انجام مصاحبه‌های محرمانه با نمونه‌ای از کارگران (به صورت فردی و گروهی) برای درک دیدگاه آن‌ها در مورد شرایط کاری و صحت اطلاعات ارائه شده توسط مدیریت.
مصاحبه با مدیریت: گفتگو با مدیران و سرپرستان برای درک سیستم‌های مدیریتی و پاسخ به سوالات ممیزان.
تهیه گزارش ممیزی (SMETA Report):
پس از ممیزی، ممیز یک گزارش ممیزی SMETA دقیق تهیه میکند. این گزارش شامل یافته‌های ممیزی (انطباق‌ها و عدم انطباق‌ها)، مشاهدات و توصیه‌هایی برای بهبود است.
گزارش همچنین شامل یک "برنامه اقدام اصلاحی" (Corrective Action Plan - CAPR) است که در آن عدم انطباق‌ها لیست شده و از تأمینکننده خواسته می‌شود تا اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه را برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی و اجرا کند.
بارگذاری گزارش در پلتفرم Sedex:
گزارش ممیزی SMETA و CAPR معمولاً توسط شرکت ممیزی یا تأمینکننده در پلتفرم Sedex بارگذاری می‌شود تا برای خریداران مجاز قابل مشاهده باشد.
پیگیری و ممیزیهای بعدی:
تأمینکننده مسئول اجرای اقدامات اصلاحی است. خریداران ممکن است پیشرفت را از طریق پلتفرم Sedex پیگیری کنند.
بسته به شدت یافته‌ها و الزامات مشتری، ممکن است نیاز به ممیزی پیگیری (Follow-up Audit) یا ممیزی کامل بعدی در فواصل زمانی مشخص (معمولاً سالانه یا دوسالانه) باشد.
مزایای عضویت در Sedex و انجام ممیزی SMETA
برای تأمینکنندگان:
کاهش تکرار ممیزی: با به اشتراکگذاری یک گزارش SMETA با چندین مشتری، از صرف وقت و هزینه برای ممیزیهای متعدد جلوگیری می‌شود.
بهبود عملکرد اخلاقی و اجتماعی: شناسایی نقاط ضعف و فرصت‌های بهبود در شرایط کاری، بهداشت و ایمنی و سایر جنبه‌های اخلاقی.
افزایش اعتبار و اعتماد: نشان دادن تعهد به تجارت اخلاقی به مشتریان فعلی و بالقوه.
دسترسی به بازارهای جدید: بسیاری از برندهای بینالمللی عضویت در Sedex و انجام ممیزی SMETA را به عنوان یک پیشنیاز برای همکاری در نظر میگیرند.
بهبود روابط با کارگران: شرایط کاری بهتر می‌تواند منجر به افزایش رضایت، وفاداری و بهره‌وری کارگران شود.
مدیریت ریسک بهتر: شناسایی و کاهش ریسکهای مرتبط با عدم انطباق با استانداردها و قوانین.
برای خریداران (برندها و خردهفروشان):
افزایش شفافیت در زنجیره تأمین: دسترسی به اطلاعات استاندارد شده در مورد عملکرد اخلاقی تأمینکنندگان.
مدیریت ریسک زنجیره تأمین: شناسایی تأمینکنندگان پرریسک و همکاری با آن‌ها برای بهبود.
حفاظت از شهرت برند: اطمینان از اینکه محصولات تحت شرایط اخلاقی تولید می‌شوند.
تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد منبع‌یابی: انتخاب تأمین‌کنندگانی که به اصول تجارت اخلاقی پایبند هستند.
همکاری و بهبود مستمر: استفاده از پلتفرم برای همکاری با تأمینکنندگان در جهت بهبود پایدار.
کارایی بیشتر: کاهش هزینه‌ها و منابع صرف شده برای مدیریت برنامه‌های ممیزی جداگانه.
شرایط عضویت در Sedex و انجام ممیزی SMETA
عضویت در Sedex:
شرکتها (چه خریدار و چه تأمینکننده) باید به وب‌سایت رسمی Sedex مراجعه کرده و فرآیند ثبت‌نام را طی کنند.
هزینه‌های عضویت سالانه بر اساس اندازه و نوع شرکت متفاوت است.
پس از عضویت، به شرکت یک حساب کاربری در پلتفرم Sedex داده می‌شود.
انجام ممیزی SMETA:
درخواست از سوی مشتری یا ابتکار خود شرکت: معمولاً ممیزی SMETA به درخواست یک مشتری (خریدار عضو Sedex) انجام می‌شود. با این حال، تأمینکنندگان نیز میتوانند به طور داوطلبانه برای نشان دادن تعهد خود این ممیزی را انجام دهند.
انتخاب یک شرکت ممیزی معتبر: ممیزی باید توسط یک شرکت ممیزی انجام شود که ممیزان آن برای انجام SMETA واجد شرایط و آموزش‌دیده باشند. بسیاری از این شرکتها عضو ممیز Sedex هستند. BRS.ir می‌تواند در معرفی شرکت‌های ممیزی معتبر کمک کند.
آمادگی برای ممیزی:
تکمیل دقیق SAQ در پلتفرم Sedex.
اطمینان از وجود و اجرای سیستم‌های مدیریتی مناسب برای استانداردهای کار، بهداشت و ایمنی، محیط زیست (در صورت ممیزی 4 رکنی) و اخلاق تجاری (در صورت ممیزی 4 رکنی).
آماده‌سازی اسناد و سوابق مورد نیاز.
اطلاع‌رسانی و آموزش کارکنان در مورد فرآیند ممیزی و اهمیت آن.
همکاری کامل در طول ممیزی: فراهم کردن دسترسی به سایت، اسناد و کارگران برای تیم ممیزی.
پیگیری اقدامات اصلاحی: پس از دریافت گزارش ممیزی، تدوین و اجرای یک برنامه اقدام اصلاحی مؤثر برای رفع هرگونه عدم انطباق.
مهم: Sedex خود گواهینامه صادر نمی‌کند. نتیجه ممیزی SMETA یک "گزارش ممیزی" است که انطباق یا عدم انطباق با معیارها را نشان می‌دهد. این گزارش سپس در پلتفرم Sedex با مشتریان به اشتراک گذاشته می‌شود. موفقیت در ممیزی SMETA و پذیرش گزارش توسط مشتریان، به نوعی "تأیید" عملکرد اخلاقی شرکت است.
چالش‌های رایج در پیاده‌سازی اصول تجارت اخلاقی و ممیزی SMETA
پیچیدگی زنجیره تأمین: ردیابی و نظارت بر عملکرد اخلاقی در زنجیره‌های تأمین طولانی و چندلایه می‌تواند دشوار باشد.
تفاوت‌های فرهنگی و قانونی: انطباق با استانداردهای بینالمللی در عین رعایت قوانین و هنجارهای محلی.
هزینه‌ها: هزینه‌های عضویت در Sedex، هزینه ممیزی و هزینه‌های اجرای اقدامات اصلاحی.
کمبود آگاهی و ظرفیت‌سازی: نیاز به آموزش و توانمندسازی مدیران و کارگران در مورد اصول تجارت اخلاقی.
مقاومت در برابر تغییر: تغییر فرهنگ سازمانی برای پذیرش شیوه‌های کاری جدید.
اصالت و اعتبار ممیزی‌ها: اطمینان از کیفیت و بی‌طرفی ممیزیهای انجام شده.
آینده Sedex و تجارت اخلاقی
انتظار می‌رود تقاضا برای شفافیت و مسئولیت‌پذیری در زنجیره تأمین همچنان رو به افزایش باشد. نقش پلتفرم‌هایی مانند Sedex و ممیزی‌هایی مانند SMETA در آینده پررنگ‌تر خواهد شد، به ویژه با:
افزایش قوانین مربوط به بررسی دقیق زنجیره تأمین (Due Diligence): کشورها قوانینی را وضع می‌کنند که شرکتها را ملزم به شناسایی و کاهش ریسکهای حقوق بشری و زیست‌محیطی در زنجیره‌های تأمین خود میکند.
تمرکز بیشتر بر داده‌ها و فناوری: استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌ها و فناوری‌های جدید برای بهبود نظارت و پیش‌بینی ریسک‌ها.
همکاری گسترده‌تر: نیاز به همکاری بیشتر بین برندها، تأمینکنندگان، دولت‌ها و جامعه مدنی.
فراتر از انطباق: حرکت از صرفاً انطباق با حداقل استانداردها به سمت ایجاد تأثیر مثبت و ارزش مشترک.
نتیجه‌گیری
سدکس (Sedex) و متدولوژی ممیزی SMETA ابزارهای قدرتمندی برای شرکت‌هایی هستند که به دنبال نشان دادن تعهد خود به تجارت اخلاقی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در زنجیره تأمین خود هستند. با عضویت در Sedex و انجام ممیزیهای SMETA، شرکتها میتوانند شفافیت را افزایش دهند، ریسک‌ها را مدیریت کنند، شرایط کاری را بهبود بخشند و اعتماد ذینفعان خود را جلب نمایند. این امر نه تنها یک الزام اخلاقی است، بلکه به طور فزاینده‌ای به یک مزیت رقابتی در بازار جهانی تبدیل می‌شود.